Jedzenie jako uzależnienie – objadanie się stresem

Kiedy jedzenie przestaje być przerwą, a zaczyna być uzależnieniem

Wyobraź sobie, że po długim, stresującym dniu w pracy wracasz do domu. Czujesz, jak cały napięty mięsień po mięśniu zwalnia swój uścisk. Nareszcie chwila wytchnienia. I zaraz po tym pojawia się ten znajomy głód – nie fizyczny, ale emocjonalny. Otwierasz lodówkę i wyciągasz z niej kilka tabliczek czekolady. Jesz je jedna po drugiej, niemal nie czując smaku, aż w końcu czujesz się trochę lepiej. Tymczasem zegar wybija północ, a Ty zdajesz sobie sprawę, że znów przejadłeś się ze stresu.

Niestety, ten scenariusz jest dobrze znany wielu z nas. Jedzenie stało się powszechnym sposobem radzenia sobie z emocjami – z frustracją, lękiem, samotnością czy po prostu nudą. Dla niektórych jednak to nie tylko chwilowa ucieczka, ale wręcz uzależnienie, które może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia fizycznego i psychicznego.

Czym jest uzależnienie od jedzenia?

Uzależnienie od jedzenia, choć może wydawać się mniej poważne niż inne uzależnienia, jest poważnym problemem zdrowotnym, który dotyka coraz więcej osób. Według psycholog dr Edyty Charzyńskiej z Uniwersytetu Śląskiego, uzależnienie od jedzenia może dotyczyć nawet kilkunastu procent populacji, a u osób z nadwagą lub otyłością odsetek ten sięga 25-40%.

Istota uzależnienia od jedzenia polega na kompulsywnym spożywaniu dużych ilości określonych produktów, najczęściej bogatych w cukier, sól lub tłuszcz, takich jak czekolada, chipsy, lody czy fast foody. Osoba uzależniona traci kontrolę nad ilością spożywanego jedzenia, odczuwa silny psychiczny głód i sięga po te produkty, by doświadczyć przyjemności związanej z wyrzutem dopaminy w mózgu. Z czasem jednak musi dostarczać organizmowi coraz więcej tego typu pokarmu, by czuć podobną satysfakcję.

Podobnie jak w przypadku innych uzależnień, osoby uzależnione od jedzenia wykazują takie objawy, jak absorbujące myśli o określonych produktach, spożywanie ich w większej ilości niż planowano oraz objawy odstawienne, takie jak zdenerwowanie czy agresja, gdy nie mogą się do nich dostać. Jedzenie staje się dla nich ucieczką od problemów, a jednocześnie źródłem chwilowej przyjemności.

Uzależnienie od jedzenia a kompulsywne objadanie się

Choć uzależnienie od jedzenia i kompulsywne objadanie się (ang. binge eating disorder, BED) mają wiele wspólnego, to nie są one tożsame. Kluczowa różnica polega na tym, że osoby uzależnione od jedzenia odczuwają stały, silny głód określonych, wysoko przetworzonych produktów, które dostarczają im przyjemności, podczas gdy osoby z BED jedzą dużo, nawet bez odczuwania fizycznego głodu, by zredukować napięcie psychiczne.

Ponadto, osoby uzależnione od jedzenia mają znacznie większe trudności z rezygnacją z pożądanych produktów, podczas gdy osoby z BED chciałyby umieć unikać epizodów kompulsywnego objadania się. Mimo tych różnic, uzależnienie od jedzenia i BED często współwystępują – szacuje się, że aż 40-60% osób z otyłością poszukujących leczenia z powodu BED wykazuje również symptomy uzależnienia od jedzenia.

Dlaczego jemy mimo braku głodu?

Podstawowym celem sięgania po jedzenie jest oczywiście zaspokojenie fizycznego głodu. Jednak nasze nawyki żywieniowe są odzwierciedleniem wielu czynników – od przyzwyczajeń wynoszonych z domu, przez status socjoekonomiczny, aż po reakcje na stres i trudne emocje.

Jedzenie może być formą ucieczki od problemów lub nagrodą za wykonane zadania. Kiedy nie radzimy sobie z trudnościami, sięgamy po nie, by ukoić emocje, takie jak lęk, smutek czy złość. Dla niektórych osób jedzenie staje się wręcz uzależnieniem, gdyż wpływa na ośrodek przyjemności w mózgu, podobnie jak substancje psychoaktywne.

Co ciekawe, pewną rolę w powstawaniu uzależnienia od jedzenia mogą odgrywać również zaburzenia ośrodka głodu i sytości w podwzgórzu. Niektóre osoby mają problem z prawidłową interpretacją sygnałów płynących z ciała, przez co każda silniejsza emocja jest przez nie odczytywana jako fizyczny głód. Dodatkowo, doświadczenie długotrwałego głodu, na przykład podczas restrykcyjnych diet, może prowadzić do tendencji do nadmiernego objadania się, gdy tylko jest taka możliwość.

Kiedy jedzenie staje się problemem

Jedzenie jest nieodłączną częścią naszego codziennego życia – zaspokaja nie tylko głód fizyczny, ale także emocjonalny. Staje się problemem, gdy znacznie odbiega od normy, czyli powszechnie akceptowanego i nieszkodliwego dla zdrowia sposobu odżywiania się.

Nienormatywne zachowania jedzeniowe, takie jak brak regularnych posiłków, spożywanie nieadekwatnych ilości jedzenia czy stosowanie zbyt długich przerw między posiłkami, mogą prowadzić do rozwoju pełnoobjawowych zaburzeń odżywiania lub uzależnienia od jedzenia. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze muszą one osiągnąć tak poważną skalę.

Kluczowym objawem uzależnienia od jedzenia jest utrata kontroli nad ilością i sposobem spożywania pokarmów, co prowadzi do nieprzyjemnych konsekwencji psychicznych i fizycznych. Osoby uzależnione odczuwają silny, wręcz dokuczliwy głód określonych, wysoko przetworzonych produktów, które dostarczają im przyjemności, a jednocześnie mają trudności z powstrzymaniem się od ich spożywania.

Z kolei w przypadku kompulsywnego objadania się mamy do czynienia z powtarzającymi się epizodami niekontrolowanego jedzenia dużych ilości jedzenia, często niezależnie od odczuwania fizycznego głodu. Towarzyszy temu poczucie winy, wstydu i depresji po epizodzie.

Skutki uzależnienia od jedzenia

Uzależnienie od jedzenia niesie ze sobą wiele poważnych konsekwencji. Spożywanie dużej ilości wysoko przetworzonych produktów, bogatych w cukier, sól i tłuszcz, może prowadzić do otyłości, a w konsekwencji do chorób takich jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze czy wysoki poziom cholesterolu.

Poza negatywnymi skutkami fizycznymi, uzależnienie od jedzenia wiąże się również z obniżoną jakością życia i podwyższonym ryzykiem rozwoju zaburzeń nastroju, takich jak depresja lub zaburzenia lękowe. Osoby zmagające się z tym problemem często doświadczają również trudności w sferze społecznej i zawodowej.

Dlatego tak ważne jest, by w porę rozpoznać problem i szukać profesjonalnej pomocy, zanim uzależnienie od jedzenia zdąży na dobre zadomowić się w naszym życiu. Wsparcie psychologiczne, terapia poznawczo-behawioralna oraz, w niektórych przypadkach, leczenie farmakologiczne mogą pomóc w odbudowaniu zdrowych relacji z jedzeniem.

Jak radzić sobie z uzależnieniem od jedzenia?

Jedną z najskuteczniejszych form pomocy dla osób uzależnionych od jedzenia są grupy Anonimowych Jedzenioholików, działające na podobnej zasadzie jak grupy Anonimowych Alkoholików. Podczas regularnych spotkań uczestnicy dzielą się swoimi doświadczeniami, trudnościami i nadzieją na wyzwolenie się z nałogu.

Ważną rolę odgrywa również psychoterapia, podczas której klienci poszukują przyczyn swojego nadmiernego jedzenia, uczą się radzić sobie z emocjami w konstruktywny sposób oraz wypracowują alternatywne źródła przyjemności. W niektórych przypadkach konieczne może okazać się również leczenie farmakologiczne, szczególnie jeśli uzależnieniu towarzyszy depresja, lęk czy inne zaburzenia psychiczne.

Ponadto, warto zadbać o regularną, zbilansowaną dietę, która dostarczy organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a jednocześnie nie będzie bodźcować nadmiernego jedzenia. Wsparcie dietetyka może okazać się tu nieocenione. Ważne jest też dbanie o zdrowy sen, aktywność fizyczną oraz rozwijanie pasji i zainteresowań, które pomogą zastąpić jedzenie jako podstawowe źródło radości i satysfakcji.

Droga do wyzwolenia się z uzależnienia od jedzenia bywa długa i kręta. Wymaga cierpliwości, determinacji oraz wsparcia bliskich. Ale warto podjąć to wyzwanie, by odzyskać kontrolę nad swoim życiem i cieszyć się zdrowiem oraz dobrym samopoczuciem.